اثرات بالقوه ایجاد بازار آب بر ارتقاء بهره‌وری و کاهش منازعات مربوط به آب در استان فارس

افزایش تقاضا برای آب در بیشتر مناطق و روند کاهشی منابع آب تجدیدپذیر، سبب ایجاد محدودیت‌های جدّی در دسترسی به منابع آبی و لزوم مدیریت پایدار و مناسب این منابع شده است. به‌همین دلیل، در حال حاضر تلاش برنامه‌ریزان بخش آب به‌سمت مدیریت تقاضا معطوف شده است. برای اجرای این سیاست، ابزارهای مختلفی وجود دارند که از جمله آنها می‌توان به بازار آب اشاره کرد. از این رو در مطالعه حاضر به نقش بازار آب بر مدیریت منابع آب پرداخته شد. این مطالعه از دو بخش تشکیل شده است. در بخش نخست، ایجاد بازار آب با استفاده از مدل برنامه‌‌ریزی ریاضی در سطح مزرعه و دشت، شبیه‌سازی شد. در بخش دوم اثرات ایجاد بازار آب و سیاست سهمیه‌بندی مقدار برداشت آب بررسی شد. سیاست سهمیه‌بندی، مقدار برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی را کاهش می‌دهد. داده‌های مورد نیاز با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای تصادفی دو مرحله‌ای فراهم آمد. در مرحله اول بر اساس میزان دسترسی به منابع آب، روستاهای نمونه انتخاب شدند. در مرحله دوم با استفاده از روش نمونه‌گیری سیستماتیک، مزارع نمونه انتخاب شدند، سپس برای جمع‌آوری داده‌های نهاده ستاده، مقدار منابع در دسترس و سایر اطلاعات مورد نیاز از کشاورزان نمونه، مصاحبه به‌عمل آمد. نتایج نشان داد که حجم آب مبادله شده، 5/9 درصد کل آب مصرفی است. متوسط بهبود درآمد کشاورزان بین 15 تا 42 درصد متغیر است. بنابراین انگیزه کافی برای همه کشاورزان برای ورود به بازار آب وجود دارد. از آنجایی که ایجاد بازار آب مانند اجرای بسیاری از سیاست‌ها و اقدامات آب اندوز، بدون طراحی اقدامات پیشگیرانه مکمل، با افزایش مصرف آب همراه است که این موضوع با هدف ملی کاهش در مصرف آب سازگار نیست، اثرات مشترک سیاست سهمیه‌بندی برداشت آب و ایجاد بازار آب در قالب سناریو 2، شبیه‌سازی شدند. در این سناریو، میزان کل آب سالانه برای مزارع نماینده گروه‌های 1 و 2 به‌ترتیب 30 و 20 درصد کاهش یافت. نتایج نشان داد که با کاهش آب مصرفی، درآمد کشاورزان تنها 8 تا 11 درصد کاهش می‌یابد. در حقیقت می‌توان از طریق اجرای همزمان سیاست سهمیه‌بندی برداشت آب و ایجاد بازار آب، هدف کاهش مصرف آب را بدون آن که افت چشمگیری در میزان درآمد کشاورزان دیده شود، محقق ساخت. آب صرفه‌جویی شده می‌تواند به‌منظور اهداف حفاظتی و تأمین بخشی از حقابه محیط زیستی به‌کار گرفته شود. در این زمینه نصب کنتور، تحویل حجمی آب و به‌طور کلی ایجاد یک روش حسابداری مناسب آب در سطح مزرعه و حوضه آبریز، پیش نیاز اجرای سیاست‌ها و اقدامات آب اندوز از جمله ایجاد بازار آب است.